Αικατερίνη Χατζηαποστόλου, Εκπαιδευτικός
Έκτακτη είδηση! Διακομιδή ασθενούς στο νοσοκομείο με ασθενοφόρο. Διασωλήνωση στην εντατική. Αναμένουμε νεώτερα. Πρόκειται για μια διαφορετική ασθενή, σύμφωνα με έγκυρες πληροφορίες. Υποφέρει· και μαζί της υποφέρουμε και εμείς. Αγωνιούμε για το πότε θα ξαναβγεί και θα αναλάβει δράση. «Τι έπαθε η ΑΛΗΘΕΙΑ και νοσηλεύεται;» αναρωτιέται η κοινή γνώμη…
Η τηλεόραση κλείνει αλλά το scrolling στην οθόνη του κινητού συνεχίζεται.
-Γιατί παραιτήθηκε από τα Μ.Μ.Ε.;
-Μήπως την διώξανε;
-Ανέλαβε η ΠΑΡΑΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ τώρα, νεώτερες πληροφορίες αναφέρουν. -Πάντως, λένε πως κάτι ψέλλισε στο διασώστη πριν χάσει τις αισθήσεις της…
Οι δύο πρωταγωνιστές μας κατοικούν στο ίδιο σπίτι υπό αυστηρό lockdown λόγω της υγειονομικής κρίσης. Αδιαμφισβήτητα, με μια σχετική αγωνία, αναζητούν την «αληθινή» πληροφόρηση για διάφορες πτυχές του θέματος από τα πολλά διαθέσιμα Μέσα Ενημέρωσης.
Ο ένας επιλέγει να περνάει τον ελεύθερο χρόνο του αράζοντας στον καναπέ, τρεφόμενος ανθυγιεινά με την αγαπημένη του coca cola δαπανώντας αρκετές ώρες στην πληθώρα των Μέσων Ενημέρωσης που υπάρχουν στο σπίτι. Το δεύτερο άτομο επιλέγει να μην έχει ως στενό του φίλο τα Μέσα Ενημέρωσης, να μην ξεχνάει τους αληθινούς του φίλους, να μην τρέφεται ανθυγιεινά, να μην αράζει σ’ ένα καναπέ, να βγαίνει βόλτες, να ανταλλάζει απόψεις και να «στύβει» το μυαλό του ώστε να βρει καταπληκτικές ιδέες για να απασχοληθεί τόσο εντός όσο και εκτός σπιτιού.
Ο πρώτος αρχίζει να παραδίδεται σ’ ένα φίλο ύπουλο, εικονικό. Το μυαλό του κατακλύζουν φορτισμένοι πηχυαίοι τίτλοι, επαναλαμβανόμενα σποτάκια και δηλώσεις διογκωμένες με μόνο μέσο πειθούς την επίκληση στο συναίσθημα. Προπαγάνδα με υποσυνείδητα μηνύματα, αλλοιωμένες και ανακριβείς ειδήσεις κατασκευασμένες με πειστικότητα. Ο άνθρωπος αυτός θα εκτίθεται σε λαϊκισμό, σε δημοσιογράφους δικαστές και πληροφορίες όπου η έμφαση και ο περισσότερος χρόνος θα δίνεται σκόπιμα σε συγκεκριμένα θέματα, πολλά σημαντικά ζητήματα θα αποσιωπώνται ενώ ο δημοκρατικός διάλογος θα είναι ανύπαρκτος. Μια επικρατούσα αναμασώμενη άποψη θα θεωρείται ως η αλήθεια και η όποια αντίθετη γνώμη θα δαιμονοποείται με τους εκφραστές της ως τρελούς.
Οι δύο ήρωές μας συναντιούνται κατά το βραδινό τους στη κουζίνα. Ο πρώτος υπέστη πλύση εγκεφάλου και αιχμαλωτίστηκε σε προκαθορισμένο τρόπο σκέψης. Ο δεύτερος, έπειτα από ανθρώπινη συναναστροφή και γέλιο, προβάλλοντας γενναία αντίσταση να μην κάνει καρδιακό του φίλο τα Μ.Μ.Ε., είχε μια τελείως διαφορετική θέαση των πραγμάτων. Λέτε να ξεσπάσει καυγάς και διαφωνίες; Ελπίζω πως όχι! Ποιος κατάφερε να παραμείνει νηφάλιος και λογικά σκεπτόμενος; Ποιος προέβη σε καλύτερη διαχείριση των συναισθημάτων του στις δύσκολες μέρες, μη επιτρέποντας το άγχος, το φόβο, την απελπισία, τον πανικό, τον τρόμο και τη θλίψη να «ροκανίζουν» την ψυχή του; Αποφασίστε το εσείς.
Εγώ σκέφτομαι να ξετυλίξω από την
αρχή το νήμα από το κουβάρι της Ενημέρωσης, μήπως και βρω πότε και πού
μπερδεύτηκε, κι αν ποτέ θα μας βγάλει από τον σύγχρονο λαβύρινθο που
ζούμε.
Πριν εκατονταετίες η πρόσβαση στην πληροφορία αποτελούσε προνόμιο των λίγων. Με άλλα λόγια, η αριστοκρατία που κατείχε τον πλούτο και την εξουσία, είχε διαθέσιμη την απρόσκοπτη πρόσβαση στη γνώση τη στιγμή που για τους υπόλοιπους ανθρώπους η ενημέρωση δεν ήταν δεδομένη.
Έρχεται όμως μια προσωπικότητα που θα αλλάξει τα δεδομένα για ολόκληρο τον κόσμο, θα φέρει «τα πάνω κάτω» και θα συζητιέται για αιώνες. Αυτός δεν είναι άλλος από τον Ιωάννη Γουτεμβέργιο (Johannes Gutenberg, 1400-1468). Με την εφεύρεση της τυπογραφίας, τη σημαντικότερη εφεύρεση της δεύτερης χιλιετίας, για πρώτη φορά συντελέστηκε η μαζική παραγωγή τυπωμένων βιβλίων, καθιστώντας τα προσιτά για όλους τους ανθρώπους. Ο Γουτεμβέργιος, πρόσφερε στην ανθρωπότητα ένα μεγάλο όπλο κατά του αναλφαβητισμού κερδίζοντας την αθανασία της υστεροφημίας. Έτσι, η πληροφόρηση άρχισε να διαδίδεται ευρέως. Αν και τελικά το τυπογραφείο του πτώχευσε και ο ίδιος πέθανε πάμφτωχος, η ιστορία της ενημέρωσης είχε πάρει το δρόμο της!
Στις ημέρες μας, χάρη στην ραγδαία τεχνολογική ανάπτυξη και την παγκοσμιοποίηση της πληροφορίας δεν υφίσταται ουσιαστικά πρόβλημα ενημέρωσης. Το ζήτημα, ωστόσο, είναι πώς εκλαμβάνουμε και αποκωδικοποιούμε τις καταιγιστικές πληροφορίες τις οποίες δεχόμαστε. Με την πολυπλοκότητα να φλερτάρει τη ζωή μας και με όλα όσα σημειώνονται σε παγκόσμιο επίπεδο, η ανάγκη σωστής πληροφόρησης γύρω από ζητήματα που αφορούν την προσωπική, την κοινωνική αλλά και τη διεθνή δράση είναι πιο επιτακτική από ποτέ. Ας μη γελιόμαστε, δεν μας ταλανίζει μόνο το θέμα του κορωνοϊού. Τα ζητήματα για τα οποία χρειάζεται να λαμβάνουμε έγκυρη, αντικειμενική και άμεση ενημέρωση είναι ποικίλα. Τόσο τοπικού όσο και παγκόσμιου ενδιαφέροντος. Αμήχανοι παρακολουθούμε την τρέχουσα πραγματικότητα μέσα από τα Μ.Μ.Ε.. Ψάχνουμε στο σκοτάδι να βρούμε το διακόπτη, να ρίξουμε φως γύρω μας. Διαπιστώνουμε όλο και περισσότερο πως τα Μ.Μ.Ε. μεταμορφώνονται σε Μέσα Μαζικής Εξαθλίωσης! Η Μητέρα Τερέζα (Mother Teresa, 1910-1997) χαρακτηριστικά έλεγε: “Το να έχεις να κάνεις με Μ.Μ.Ε. είναι δυσκολότερο από το να πλύνεις ένα λεπρό”. Γιατί άραγε;
Θες εξουσία; Θες την ποδηγέτηση της κοινής γνώμης προς συγκεκριμένη κατεύθυνση; Κάνε τους άλλους να εξαρτηθούν από εσένα που θα σε θεωρούν σωτήρα τους. Και πώς θα γίνει αυτό; Μέσα από τις οθόνες των Μ.Μ.Ε.! Η δουλειά γίνεται απλά: οι έχοντες την εξουσία προκειμένου να πραγματοποιηθούν πολλαπλές σκοπιμότητες, με πακτωλούς χρημάτων και με υποσχέσεις ανάδειξης των δημοσιογράφων προβαίνουν στην εξαγορά των Μ.Μ.Ε. Ο δημοσιογραφικός κόσμος αντί να προάγει τη δημοσιογραφική δεοντολογία και να πρεσβεύει την ανεξαρτησία του, επιλέγει να γίνει φερέφωνο των κέντρων εξουσίας και να σταθεί σύμμαχός τους. Ο Αλμπέρ Καμύ (Albert Camus, 1913 - 1960) δηλώνει: “Ο ελεύθερος τύπος μπορεί να είναι είτε καλός είτε κακός, αλλά χωρίς ελευθερία είναι απόλυτα βέβαιο ότι ο τύπος δεν μπορεί να είναι οτιδήποτε άλλο από κακός”. Η ιστορία διδάσκει ότι όποιος ελέγχει τα Μ.Μ.Ε., ελέγχει έμμεσα και το μυαλό των ανθρώπων. Ποιος είπε ότι μόνο τα όπλα σκοτώνουν; Μήπως ο γραφίτης παλαιότερα και η εικόνα σήμερα δολοφονούν συνειδήσεις;
Πώς θα ήταν άραγε η ζωή μας αν τα Μ.Μ.Ε. υπηρετούσαν την ελευθερία, τον άνθρωπο και τον πολιτισμό; Αν με δημοσιογραφικό ήθος παρείχαν ερεθίσματα, ενημέρωναν, εκπαίδευαν, ψυχαγωγούσαν, ευαισθητοποιούσαν για φλέγοντα προβλήματα; Αν πρόβαλλαν προϊόντα χωρίς να γίνονται υποχείρια της διαφήμισης και του χρηματικού κέρδους; Φανταστείτε την επικοινωνία των ανθρώπων από κάθε γωνιά του όμορφου πλανήτη μας με μόνο σκοπό την προώθηση της συνεργασίας, της αλληλοκατανόησης και της αλληλοβοήθειας για τη καλύτερη λειτουργία της τοπικής και παγκόσμιας κοινότητας. Φανταστείτε η αξία του λόγου να ήταν ίση με αυτήν του αντίλογου. Μια νυχθημερόν προάσπιση και διατήρηση του δημοκρατικού πνεύματος. Φανταστείτε η φωνή του λαού που αγρυπνά να εμπνέει την εξουσία και να ελέγχει τις αποφάσεις της μέσα από τα Μ.Μ.Ε. Τέλος, φανταστείτε οι άγρυπνοι εργάτες αυτών των σπουδαίων μέσων να επιλέγονται αξιοκρατικά και να αξιολογούνται.
Είναι γνωστό, πως στα πλαίσια μιας δημοκρατικής κοινωνίας, αφού προηγηθεί μια ενημέρωση αληθής και απροκατάληπτη, ο πολίτης οφείλει να σκεφτεί, να κρίνει, να συγκρίνει, να διαμορφώσει άποψη και τελικά να είναι ικανός να λαμβάνει αποφάσεις ο ίδιος για τη ζωή του. Να βρίσκεται σε θέση να παρεμβαίνει με κριτικό και εποικοδομητικό τρόπο στην πληροφόρηση την οποία δέχεται, για το καλό του ίδιου και του συνόλου. Δηλαδή, να δρα και να συμμετέχει ενεργά σε αυτήν. Να μην είναι ένας παθητικός δέκτης ειδήσεων τις οποίες άκριτα αποδέχεται από τα Μ.Μ.Ε. Μήπως τη στιγμή που στερούμαστε βασικές ελευθερίες, είναι ώρα να σκεφτούμε;
Ποιος κάθεται να σκεφτεί και να ψάξει στην άβυσσο της πληροφορίας, ίσως μου πεις. Ας απολαύσουμε έναν freddo espresso καλύτερα!
Ωστόσο, χρειάζεται επαγρύπνηση· γιατί η παραπληροφόρηση απειλεί σοβαρά την πνευματική αλλά και τη σωματική μας υγεία. Όπου «όζει» η παραπληροφόρηση, χρειάζεται η κολόνια που λέγεται «κριτική σκέψη». Αλλοίμονο αν υποπέσουμε σε πνευματική ακαμψία και αδράνεια μη μπορώντας να ξεχωρίσουμε τον πραγματικό κίνδυνο από τον υποτιθέμενο και γίνουμε βορά στα πολιτικά παιχνίδια που υποβόσκουν! Η ουσία έγκειται στο να αναχαιτίσουμε τον αυτοματισμό κατά την είσοδο των πληροφοριών. Προτεινόμενα βήματα δράσης για την αναζήτηση της αλήθειας στην ενημέρωση:
- Επιλογή μόνο των χρήσιμων πληροφοριών από έγκυρες πηγές.
- Εξάσκηση του μυαλού και της θέλησης στην απόρριψη των αφιλτράριστων μηνυμάτων.
- Ενδελεχής έρευνα και απροκατάληπτη αναζήτηση όλων των πιθανών εκδοχών.
- Tέλος, αν χρειαστεί, απαγκίστρωση από στερεότυπα και προκαταλήψεις και αναθεώρηση των πεποιθήσεών μας.
Επιπλέον, επιτακτική καθίσταται η ανάγκη της συνεχούς μέριμνας των κοινωνιών για τον αλφαβητισμό των πολιτών αναφορικά με τα Μ.Μ.Ε. Ειδικά, η σχολική εκπαίδευση επωμίζεται την ευθύνη να παράσχει στους μαθητές τα απαραίτητα εφόδια για αυτό. Επτά γράμματα έχει ο «κωδικός» που χρειάζεται να συγκρατήσει στο νου του ο κάθε μαθητής· «Αλήθεια!». Αφυπνισμένος μαθητής στο σχολείο συνεπάγεται αφυπνισμένο πολίτη στη κοινωνία. Πολίτη ενεργό στους σύγχρονους χαοτικούς ρυθμούς που θα μπορεί να συμβαδίζει με αυτούς, αλλά ταυτόχρονα να αυτοκαθορίζεται μέσα στην κοινωνία συνεισφέροντας σε αυτήν τις υπηρεσίες του.
Το ζητούμενο δεν είναι μια στείρα κι άγονη εναντίωση στα Μ.Μ.Ε. Το φως στην άκρη του τούνελ είναι η έλλογη χρήση τους, η με μέτρο και διάκριση ενασχόλησή μας μαζί τους.
Χθες συνάντησα τον γείτονά μου στη σκάλα. Μου εκμυστηρεύτηκε την αγανάκτησή του για όσα διαδραματίζονται στα τηλεοπτικά μας κανάλια. Η απάντησή μου απλή: «Το τηλεκοντρόλ το κρατούσαμε και θα το κρατάμε εμείς»!
Η τηλεόραση ανοίγει πάλι. Οι πρωταγωνιστές της ιστορίας μας, συνεχίζουν το scrolling.
Έκτακτη είδηση! Η κατάσταση της ασθενούς παραμένει κρίσιμη αλλά σταθερή. Οι θεράποντες ιατροί παραμένουν συγκρατημένα αισιόδοξοι για την πορεία της αλήθειας.
-Έμαθες τελικά τι ψέλλισε στον διασώστη πριν χάσει τις αισθήσεις της;
-Τώρα το διαβάζω. Ευτυχώς που υπάρχουν κι ευσυνείδητοι δημοσιογράφοι! «Θα τα καταφέρω!» είπε. «Η Αλήθεια στο τέλος πάντα θριαμβεύει!».