Σας θερμοπαρακαλώ και σας ικετεύω να φροντίζετε πολύ για τα παιδιά σας και να επιδιώκετε τη σωτηρία της ψυχής τους. Ν' ακολουθείτε το παράδειγμα του Ιώβ, που, επειδή φοβόταν μήπως αμαρτήσουν τα παιδιά του και με το λογισμό τους ακόμα, πρόσφερε θυσίες και προνοούσε πολύ γι’ αυτά. Ν' ακολουθείτε το παράδειγμα του Δαβίδ, που, όταν πέθαινε, κάλεσε κοντά του το γιο του, το βασιλιά Σολομώντα, και, αντί να του αφήσει πλούτη, τον συμβούλεψε: «Παιδί μου, αν θελήσεις να ζήσεις με ευσέβεια, ποτέ δεν θα πάθεις κακό, όλα θα σου έρχονται ευνοϊκά και η ζωή σου θα κυλήσει με ασφάλεια. Αν όμως στερηθείς τη βοήθεια του Θεού, σε τίποτα δεν θα σε ωφελήσει το βασιλικό αξίωμα. Γιατί αν δεν έχεις ευσέβεια, και τα αγαθά σου θα χάσεις και ντροπές θα περάσεις. Η ευσέβεια θα σε βοηθήσει ν' αποκτήσεις και όσα σου λείπουν» (πρβλ. Γ' Βασ. 2:1-4). Πρέπει, λοιπόν, οι γονείς να φροντίζουν πως τα παιδιά τους θ' αποκτήσουν όχι χρήματα, αλλά ευσέβεια και πλούτο ψυχής. Πρέπει να τα διαπαιδαγωγούν έτσι, που να μην έχουν ανάγκη από πολλά, να μην παραδίνονται στις επιθυμίες της σύγχρονης εποχής.
Πρέπει ακόμα να εξετάζουν προσεκτικά πότε τα παιδιά τους βγαίνουν από το σπίτι και πότε επιστρέφουν, που πηγαίνουν και με ποιους κάνουν παρέα. Αν παραμελούν τα καθήκοντά τους αυτά, θα δώσουν λόγο στο Θεό. Αν μας ζητούνται ευθύνες για το πόσο φροντίσαμε τους άλλους -γιατί λέει η Γραφή, ότι «δεν πρέπει κανείς να επιδιώκει ό,τι βολεύει τον ίδιο, αλλά ό,τι βοηθάει τον άλλο» (Α' Κορ. 10:24)-, πολύ περισσότερο θα μας ζητηθούν ευθύνες για το πόσο φροντίσαμε τα ίδια τα παιδιά μας. Εσύ, όμως, κάνεις ό,τι μπορείς για ν' αποκτήσει το παιδί σου ωραίο άλογο, άνετο σπίτι, καλό χωράφι ή αμπέλι, μακροζωία και πολλά άλλα αγαθά της γης. Το αν θα είναι ενάρετο, συνετό και καλόγνωμο, το σκέφτεσαι καθόλου; Γιατί όσα κι αν είναι τα αγαθά του, όσο μεγάλη κι αν είναι η περιουσία του, θα χαθεί μαζί μ' αυτό, αν δεν είναι ενάρετο και συνετό. Απεναντίας, αν στην ψυχή του υπάρχει γενναιοφροσύνη και αρετή, εύκολα θ' αποκτήσει τα πάντα, ακόμα κι αν το σπίτι του είναι ολότελα άδειο. Μεγάλη συμφορά παθαίνουν οι γονείς εκείνοι που δεν θέλουν να δείρουν τα παιδιά τους ούτε να τα μαλώσουν ούτε να τα στεναχωρήσουν καθόλου, μολονότι ζουν άτακτη και ανήθικη ζωή. Πολλές φορές είδα τέτοια παιδιά να οδηγούνται στο δικαστήριο και να καταδικάζονται για τις παρανομίες τους. Όταν εσύ, ο γονιός, δεν συμβουλέψεις το παιδί σου και δεν το καθοδηγήσεις σωστά, είναι φυσικό να παρασυρθεί από φαύλους ανθρώπους και να φτάσει ως το έγκλημα. Τότε, βέβαια, θα καταδικαστεί από την πολιτεία και θα ντροπιάσει τόσο τους γονείς του όσο και τον εαυτό του. Και μαζί με το δυστύχημα της καταδίκης του παιδιού, δαχτυλοδείχνουν τον πατέρα, που δεν τολμάει να βγει από το σπίτι του, και λένε: "Να τι έπαθε με το να μη συμμορφώνει το παιδί του". Με τί μάτια θα κοιτάς τότε τον κόσμο, που θα σε ελέγχει, γιατί δεν παιδαγώγησες στον κατάλληλο καιρό το παιδί σου, κι έτσι έφτασε στο έγκλημα και στη φυλακή; Τολμάς να λέγεσαι πια πατέρας, αφού δεν έκανες το καθήκον σου; Δεν κρύβεσαι; Δεν εύχεσαι ν' ανοίξει η γη και να σε καταπιεί; Πες μου, λοιπόν, τολμάς να λέγεσαι πατέρας, αφού αδιαφόρησες για το παιδί σου και το άφησες να καταστραφεί; Αν έβλεπες έναν άνθρωπο να χτυπάει το παιδί σου, θα σου κακοφαινόταν, θα θύμωνες και θα ορμούσες εναντίον του σαν θηρίο. Και όμως, βλέπεις το διάβολο κάθε μέρα να το χτυπάει, να το παρασύρει στην αμαρτία, κι εσύ κοιμάσαι. Δεν στενοχωριέσαι, δεν αγανακτείς, δεν φροντίζεις να σώσεις το σπλάχνο σου απ’ αυτό το θηρίο. Ε, τότε ποιά ευσπλαχνία περιμένεις από το Θεό; … Τί θα απαντήσεις στο Θεό, όταν θα σε ελέγχει, γιατί αμέλησες να διαπαιδαγωγήσεις σωστά το παιδί σου αφότου γεννήθηκε; Θα σε ρωτήσει ο Κύριος: "Δεν σε όρισα προστάτη και δάσκαλό του; Δεν σου παρήγγειλα να το καθοδηγήσεις στον σωστό δρόμο;". Τί θα μπορέσεις τότε να πεις; Πως είναι παιδί δύσκολο και δεν σηκώνει κουβέντα; Αυτά όλα έπρεπε να τα δεις από την αρχή, τότε που ήταν μικρό και μπορούσες να το διαπλάσεις όπως ήθελες. Τότε θα το συνήθιζες στο καλό, ξεριζώνοντας από την ψυχή του τ' αγκάθια, που, λόγω της τρυφερής ηλικίας του, έβγαιναν ευκολότερα. Αν δεν το παραμελούσες τότε, δεν θα μεγάλωναν τα πάθη του και δεν θα σε δυσκόλευαν σήμερα στην καταπολέμησή τους. Δεν είμαστε αδικαιολόγητοι, όταν, ενώ ο Θεός τιμωρεί αυστηρά τα παιδιά που βρίζουν τον πατέρα ή τη μητέρα τους, εμείς ακούμε τα παιδιά μας να βρίζουν τον ίδιο το Θεό, και το ανεχόμαστε; Ας μην αμελούμε, λοιπόν, να δίνουμε στα παιδιά μας χριστιανική ανατροφή, με τη βεβαιότητα πως, όταν θα έχουν ευσέβεια και φιλοθεΐα, θα ξεχωρίσουν και στην παρούσα ζωή. Γιατί όλοι σέβονται και εκτιμούν τον ενάρετο και καλοσυνάτο άνθρωπο, έστω κι αν είναι ο πιο φτωχός· απεναντίας, σιχαίνονται και μισούν τον κακό, έστω κι αν είναι ο πιο πλούσιος. Εκείνοι που αδιαφορούν για την καλή ανατροφή των παιδιών τους, θα τιμωρηθούν από το Θεό. Και ακούστε καλά την ιστορία που θα σας πω: Τον παλιό καιρό, πριν έρθει ο Χριστός στον κόσμο, ήταν ένας Εβραίος ιερέας, καλός και μετρημένος, ο Ηλί, που είχε δυο παιδιά, τον Οφνί και τον Φινεές. Μολονότι ο Ηλί έβλεπε τα παιδιά του ν' ακολουθούν το δρόμο της κακίας, ούτε τα εμπόδιζε ούτε τα τιμωρούσε ούτε τα μάλωνε. Κι αν πότε-πότε τα συμβούλευε, το έκανε χλιαρά, χωρίς αυστηρότητα. «Μη, παιδιά μου», τους έλεγε, «μην κάνετε το κακό· δεν ακούω καλά λόγια για σας» (πρβλ. Α' Βασ. 2:24). Τα λόγια του θα ήταν αρκετά για να συνεφέρουν τα παιδιά, αν αυτά ήθελαν. Επειδή, όμως, ο ιερέας δεν έδειξε την πρέπουσα αυστηρότητα, ο Θεός τον τιμώρησε. Έτσι, έχασε και τα παιδιά του και τη σωτηρία του, μολονότι ο Θεός για τίποτ' άλλο δεν είχε να κατηγορήσει τον γέροντα πατέρα, παρά μόνο για την αμέλεια απέναντι στα παιδιά του. Αν, λοιπόν, τιμωρήθηκε τόσο αυστηρά ο Ηλί για την αμέλεια του, θα μείνουν ατιμώρητοι όσοι κάνουν χειρότερα; Αν δεν μπόρεσαν να σώσουν τον ιερέα εκείνον η τιμιότητά του, η ιδιότητα του κριτή και η προσφορά του στο ισραηλιτικό έθνος, και πέθανε μ' έναν αξιολύπητο τρόπο, επειδή δεν επιμελήθηκε την ανατροφή των παιδιών του όσο έπρεπε, τότε ποιά τιμωρία θα πέσει σ' εμάς, που φερόμαστε χειρότερα κι από τους βαρβάρους, που μήτε αρετή έχουμε μήτε τα παιδιά μας επιβλέπουμε σωστά; Όπως δεν θα μπορέσουμε να δικαιολογηθούμε για τα προσωπικά μας αμαρτήματα, το ίδιο και γι' αυτά των παιδιών μας. Και είναι λογικό. Γιατί αν η κακία ήταν έμφυτη, θα υπήρχε δικαιολογία. Είναι γνωστό, όμως, ότι με τη θέληση μας ακολουθούμε είτε το δρόμο της αμαρτίας είτε το δρόμο της αρετής. Πώς θα δικαιολογηθεί επομένως ο γονιός, που άφησε το πιο αγαπημένο του πλάσμα, το παιδί του, να παραστρατίσει; Αν τα παιδιά ανατραφούν με καλές συνήθειες, δύσκολα αλλάζουν συμπεριφορά όταν μεγαλώσουν. Γιατί η παιδική ψυχή είναι σαν το κάτασπρο, το ολοκάθαρο πανί, που, αν το βάψουμε με κάποιο χρώμα, βάφεται τόσο καλά, ώστε, όσες φορές κι αν θελήσουμε να το ξαναβάψουμε, πάντα φαίνεται η αρχική βαφή. Έτσι, λοιπόν, είναι και τα μικρά παιδιά. Όταν συνηθίσουν στο καλό, δύσκολα αλλάζουν. Ο απόστολος Παύλος αναφέρει μια παροιμία, που την έχει δανειστεί από τον ποιητή Μένανδρο: «Φθείρουσιν ήθη χρηστά ομιλίαι κακαί». Δηλαδή: Οι κακές συναναστροφές χαλάνε τον καλό χαρακτήρα (Α' Κορ. 15:33). Ας μην απορούμε, πώς μερικοί γίνονται κλέφτες ή ακόλαστοι ή βλάσφημοι. Τα παιδιά από μικρά στερούνται τη χριστιανική αγωγή, συνηθίζουν στο κακό και με την πρώτη αφορμή ξεστρατίζουν. Γι' αυτό ο απόστολος συμβουλεύει: «Παιδιά, να υπακούτε στους γονείς σας, σύμφωνα με το θέλημα του Κυρίου· αυτό άλλωστε είναι το σωστό. Τίμα τον πατέρα σου και τη μητέρα σου (αυτή είναι η μόνη εντολή που περιέχει υπόσχεση), για να ευτυχήσεις και να ζήσεις πολλά χρόνια πάνω στη γη. Κι εσείς, πατέρες, μη φέρνεστε στα παιδιά σας έτσι που να τα εξοργίζετε, αλλά να τα ανατρέφετε δίνοντάς τους αγωγή και συμβουλές που εμπνέονται από την πίστη στον Κύριο» (Εφ. 6:1-4). Και ο σοφός Σολομών λέει: «Το παιδί, που έχει παιδαγωγηθεί, θα είναι σοφό» (Παροιμ. 10:4α). Και «ο γονιός που δεν χρησιμοποιεί το ξύλο για να παιδαγωγήσει το γιο του, είναι σαν να τον μισεί· οποίος όμως τον αγαπάει, τον ανατρέφει με επιμέλεια (:μέ στοργή αλλά και αυστηρότητα)» (Παροιμ. 13:24). Με αρετή, λοιπόν, να πλουτίζετε τα παιδιά σας και όχι με αγαθά πρόσκαιρα. Είναι απερισκεψία, όσο ζείτε, να μην τους δίνετε εξουσία στην περιουσία σας, και, όταν πεθάνετε, να μπορούν με κάθε ευκολία να σπαταλούν την κληρονομιά που τους αφήνετε, αν μάλιστα είναι νέοι. Αν τους παραχωρήσετε την περιουσία σας όσο ζείτε, θα μπορείτε να επεμβαίνετε, όταν χρειάζεται, και αποφεύγονται έτσι λάθη. Παίρνοντας, όμως, απροετοίμαστα τη διαχείριση της κληρονομιάς, καθώς μάλιστα θα έχουν και τα προβλήματα της ορφάνιας, εύκολα θα παρασυρθούν στη διαφθορά· και θα φταίτε εσείς γι' αυτό. Μην τους αφήνετε, λοιπόν, πλούτη, αλλά παίδευση και αρετή. Έτσι δεν θα στηρίζονται στην κληρονομιά υλικών αγαθών, και θα επιδοθούν στη μόρφωση του νου και στην καλλιέργεια της ψυχής. Αυτός είναι ο καλύτερος τρόπος για την υπέρβαση της φτώχειας και όλων των προβλημάτων της ζωής. Και αν ο καθένας μας φροντίσει να καλλιεργήσει έτσι τα παιδιά του, τελικά όλοι, από γενιά σε γενιά, θα βρεθούμε έτοιμοι κατά την παρουσία του Χριστού και θα αμειφθούμε από τον δίκαιο Κύριό μας. Έτσι είναι. Αν αναθρέψεις καλά το παιδί σου και το κάνεις να έχει ευσέβεια και αγάπη, αν κι εκείνο κάνει το ίδιο στα δικά του παιδιά κ.ο.κ, θα σχηματιστεί μια αλυσίδα ευλογημένη χάρη σ' εσένα, που έγινες η ρίζα όλου του καλού. Οι γονείς που παραμελούν την καλή ανατροφή των παιδιών τους, είναι χειρότεροι κι από τους παιδοκτόνους· γιατί οι πρώτοι θανατώνουν την αθάνατη ψυχή, ενώ οι δεύτεροι μόνο το θνητό σώμα. Γι' αυτό, όπως τ' άλογα, που τρέχουν ασυλλόγιστα προς τον γκρεμό, τα συγκρατούμε με το χαλινάρι ή και τα τιμωρούμε χτυπώντας τα -και η τιμωρία αυτή είναι για τη σωτηρία τους-, έτσι και τα παιδιά πρέπει να τα χαλιναγωγούμε, να τα συγκρατούμε από το κακό και να τα τιμωρούμε για τα σφάλματά τους. Γιατί, αν δεν τα τιμωρήσουμε εμείς, τα περιμένουν άλλες τιμωρίες, τιμωρίες αιώνιες, όπως κι εμάς. Μη μου πεις, "Τιμώρησα το παιδί μου πολλές φορές", γιατί αυτό δεν φτάνει· πρέπει να το δεις και διορθωμένο. Παρατήρησε, έχει ευλάβεια, έχει σεμνότητα, άλλαξε την κακή συμπεριφορά του; Αν έγιναν αυτά, πέτυχε ο σκοπός· αλλιώς δεν ωφελούν οι πολλές τιμωρίες. Δεν μετράμε πόσες φορές δέθηκε μία πληγή, αλλ' άν επουλώθηκε. Αν σύντομα γιατρεύτηκε, δεν είναι ανάγκη να μένει για πολύ δεμένη· αν όμως παραμένει ανοιχτή, πρέπει ν' αλλαχθούν πολλές φορές οι επίδεσμοι, ώσπου να κλείσει. Γονιός δεν είναι εκείνος που απλά γέννησε ένα παιδί, μα εκείνος που και μετά τη γέννησή του το αγαπάει. Κι αν η αγάπη είναι αναγκαία εκεί όπου υπάρχει από τη φύση, πολύ περισσότερο χρειάζεται εκεί όπου υπάρχει χάρη Θεού. Αν δηλαδή πρέπει ν' αγαπάει κανείς τα φυσικά του παιδιά για να λέγεται σωστός γονιός, πόσο μάλλον τα χαρισματικά παιδιά, τα πνευματικά, τα βαπτισμένα, φροντίζοντας να μην κολαστούν. Αλλά κι εσύ, παιδί μου, να υπακούς τους γονείς που σε γέννησαν. Για όσα σου πρόσφεραν, τίποτα δεν μπορείς να τους ανταποδώσεις, ούτε να τους γεννήσεις ούτε να μοχθήσεις γι' αυτούς, όσο εκείνοι για σένα. Και όταν ο πατέρας σου μαλώνει κάποιο από τ' αδέλφια σου, πρέπει να συμμερίζεσαι το γονιό σου. Γιατί αν παίρνεις το μέρος του αδελφού σου, μολονότι έσφαλε, θα γίνει χειρότερος. Έτσι βάζεις σε κίνδυνο και την ψυχική σου σωτηρία, αφού όποιος δεν αφήνει να γιατρευτεί μια πληγή, έχει μεγαλύτερη ευθύνη από κείνον που την προκάλεσε, γι' αυτό και τιμωρείται. Ένας τραυματισμός, βλέπεις, ίσως να μην είναι άμεσα θανατηφόρος, ενώ η παρεμπόδιση της θεραπείας μπορεί να προκαλέσει το θάνατο. Γι' αυτό και οι δάσκαλοι τιμωρούν τα παιδιά, όταν φταίνε, μπροστά στ' άλλα, για να τα βλέπουν και να γίνονται καλύτερα. Αλλά και τα καλά παιδιά τα παινεύουν μπροστά στ' άλλα, για να παραδειγματίζονται. Αυτό, βέβαια, το κάνουν οι καλοί και συνετοί δάσκαλοι. Και πρέπει να ζητάμε καλούς δασκάλους για τα παιδιά μας, ώστε να μορφώνονται θετικά· γιατί οι γονείς δίνουν στα παιδιά τη ζωή, ενώ οι καλοί δάσκαλοι τους μαθαίνουν την καλή ζωή. Μην καυχιέσαι, παιδί μου, γιατί έχεις ίσως ενάρετο και καλό πατέρα. Του γονιού σου η καλοσύνη θα καταδικάσει εσένα, αν αποδειχθείς ανάξιος απόγονος του. Μεγάλο πράγμα είναι το να στηρίζεις τη ζωή σου, αλλά και τη σωτηρία σου, στον αγώνα το δικό σου και όχι των άλλων. Στην παρούσα ζωή λίγοι είναι εκείνοι που θα μας συμπαρασταθούν, και στη μέλλουσα κανένας. Οι τιμές και οι έπαινοι, που απολαμβάνουν οι γονείς μας, είναι και δικοί μας μόνο όταν τους μιμούμαστε· αλλιώς, όχι μόνο σε τίποτα δεν μας ωφελούν, αλλά και γίνονται αιτία αυστηρότερης τιμωρίας μας. … Αλλά και οι γονείς, το ξαναλέω, οφείλουν να ανατρέφουν τα παιδιά τους σωστά, αποβλέποντας στην ισόρροπη ανάπτυξη σώματος και πνεύματος. Να τους διδάσκουν την ευσέβεια και την αρετή. Αν δεν το κάνουν, δεν πρέπει να λέγονται γονείς. Όπως φέρνετε γιατρό, όταν το παιδί σας αρρωσταίνει σωματικά, έτσι να κάνετε και όταν υποφέρει ψυχικά. Η ψυχή είναι άρρωστη όταν αμαρτάνει, όταν πορνεύει, όταν κλέβει, όταν κάνει ό,τι ο Θεός απαγορεύει. Αλλά και η αμάθεια, η αμορφωσιά, είναι αρρώστια της ψυχής, και μάλιστα μεγάλη, γιατί εξαιτίας της συμβαίνουν τόσα και τόσα δεινά. Θα πρέπει, λοιπόν, και να τα μορφώνουμε τα παιδιά μας, γιατί έτσι θα μπορέσουν να γνωρίσουν καλύτερα το Θεό. Χωρίς μάθηση θα είναι σαν τα ζώα, που στερούνται τη λογική. Ο λογικός άνθρωπος πρέπει να είναι και σοφός, όπως τον δημιούργησε εξαρχής ο Θεός. Χωρίς τη σοφία ο άνθρωπος είναι πολύτιμο πετράδι χωμένο μέσα στη λάσπη, είναι καράβι δίχως τιμόνι και δίχως πλήρωμα, που προχωράει στο πέλαγος της ζωής ακυβέρνητο, στα τυφλά. Γι' αυτό κι ένας σοφός έλεγε: «Ο αγράμματος κοιτάζει, μα δεν βλέπει». Του φαίνεται πως βλέπει, μα είναι τυφλός, γιατί δεν έχει γνώση, προπαντός τη γνώση των αληθειών και των δογμάτων της πίστεως -τι είναι ψυχή, τι ουρανός, τι τρισυπόστατος Θεός, τι ανάσταση, τι βάπτισμα, τι άγγελοι, τι θεία λειτουργία, τι ίερωσύνη κ.λπ. Ο προφήτης Δαβίδ λέει: «Αποκτήστε την παιδεία (του Θεού), για να μην οργιστεί εναντίον σας ο Κύριος» (Ψαλμ. 2:12). Δώστε στα παιδιά σας χριστιανική μόρφωση. Αυτή είναι η υποχρέωσή σας. Αν αδιαφορήσετε, θα κολαστείτε, έστω κι αν έχετε άλλες αρετές. Να τους μάθετε τα μυστήρια της Εκκλησίας, τη δικαιοσύνη, τη σωφροσύνη, την ανδρεία της ψυχής. Να τα βοηθήσετε να γνωρίσουν τον εαυτό τους, γιατί μέσ' από την αυτογνωσία θα οδηγηθούν και στη θεογνωσία. Αν δεν γνωρίσουν το Θεό, τί θα τους ωφελήσουν όλα τ' άλλα; Δεν ακούτε τον Κύριο, που λέει στο ιερό Ευαγγέλιο, πως, αν ο άνθρωπος κερδίσει ολόκληρο τον κόσμο, χάσει όμως την ψυχή του, δεν ωφελείται σε τίποτα; Καλλιεργήστε, λοιπόν, πνευματικά τα παιδιά σας. Καλλιεργήστε και τον εαυτό σας. Έτσι θα σωθείτε και θα μπείτε στη βασιλεία των ουρανών, με τη χάρη του Χριστού μας.
Πηγή: (Αποσπάσματα από το βιβλίο «Θέματα ζωής». Κείμενα του Αγίου Ιωάννου του Χρυσόστομου. Η επεξεργασία και μετάφραση των κειμένων καθώς και η έκδοση των βιβλίων έχουν γίνει από τους πατέρες της Ιεράς Μονής Παρακλήτου Ωρωπού, Τόμος Α’, σελ. 144-152, 154-155), Άγιος Ειρηναίος