Εἶναι ἡ μεγαλύτερη καί ἡ
πρώτη στήν ἱεραρχία Μονή τοῦ Ἁγίου Ὅρους. Κτίστηκε τό 963 ἀπό τόν Ὅσιο Ἀθανάσιο
τόν Ἀθωνίτη μέ χρήματα πού προσέφεραν οἱ αὐτοκράτορες Νικηφόρος Φωκᾶς καί Ἰωάννης
Τσιμισκής. Γιά δέκα περίπου αἰῶνες, διατηροῦσε τήν πρώτη θέση μεταξύ των ἄλλων
Μονῶν τοῦ Ἁγίου Ὅρους, λόγω τοῦ πλούτου καί τῶν κειμηλίων πού εἶχε στήν κατοχή
τῆς (χειρόγραφα, ἱστορικά ἔγγραφα, χρυσόβουλα, φορητές εἰκόνες κ.λπ.).
Τό Καθολικό της Μονῆς εἶναι
τό πρῶτο πού κτίστηκε στό Ἅγιο Ὅρος καί συμφωνά μέ αὐτό κατασκευάστηκαν τά
Καθολικά καί τῶν ἄλλων Μονῶν. Ἀρχικά τιμόταν στή γιορτή τοῦ Εὐαγγελισμοῦ τῆς
Θεοτόκου ἀλλά σήμερα τιμᾶται στή μνήμη τοῦ Ὁσίου Ἀθανασίου τοῦ Ἀθωνίτη στίς 5 Ἰουλίου.
Ἐκεῖ ὑπάρχουν σπάνιες τοιχογραφίες τοῦ Κρητικοῦ ζωγράφου Θεοφάνη(1535). Τό
Καθολικό συμπεριλαμβάνει δύο μεγάλα παρεκκλήσια, τῶν Ἁγίων Σαράντα μαρτύρων (ὁπού
βρίσκεται ὁ τάφος τοῦ Μ. Ἀθανασίου) καί τοῦ Ἁγίου Νικολάου. Στά κειμήλια τῆς
Μονῆς συμπεριλαμβάνονται μεταξύ ἄλλων λείψανα καθώς καί τό ραβδί τοῦ Ἁγίου Ἀθανασίου,
ὁ σακκος καί τό στέμμα τοῦ αὐτοκράτορα Νικηφόρου Φωκᾶ, διάφορες πολύτιμες εἰκόνες,
εὐαγγέλια, λείψανα πολλῶν ἁγίων κ.α. στή βιβλιοθήκη φυλάσσονται 2.200 κώδικες
(470 περγαμηνοι), 50 εἰλητάρια ἀπό μεμβράνη καί 10.000 ἔντυπα.