Ὁ κόσμος τῶν Ἀγγέλων

Ἀρχιμανδρίτου Ἰωάννου Καραμούζη

Ἡ Ἁγία Γραφὴ καὶ ἡ Ἱερὰ Παράδοση φιλοξενοῦν πολυάριθμες μαρτυρίες σχετικὰ μὲ τὴν ὕπαρξη καὶ τὴ δράση τῶν ἀγγέλων. Μετὰ ἀπὸ τὴ πτώση τῶν πρωτοπλάστων ἄγγελοι φυλάσσουν τὸ Παράδεισο, ἄγγελοι διδάσκουν στὸν Ἀδὰμ τὸν τρόπο καλλιέργειας τῆς γῆς, ἐνῶ ἄγγελοι ἐμφανίζονται στὸν Ἀβραάμ, τὸ Λώτ, κατὰ τὴν ἔξοδο τῶν Ἰσραηλιτῶν ἀπὸ τὴν Αἴγυπτο καὶ σὲ πολλοὺς ἀπὸ τοὺς προφῆτες. Στὸ κείμενο τῆς Καινῆς Διαθήκης οἱ ἄγγελοι μνημονεύονται σὲ πολλὰ χωρία, ἐκ τῶν ὁποίων τὰ ἐνδεικτικότερα εἶναι κατὰ τὸν Εὐαγγελισμὸ τῆς Θεοτόκου καὶ κὰθ΄ ὅλη τὴ πορεία τοῦ Ἰησοῦ ἀπὸ τὴ Γέννηση μέχρι καὶ τὴν Ἀνάληψή του.

Δημιουργία καὶ σκοπὸς ὕπαρξης τῶν ἀγγέλων

Οἱ ἄγγελοι δημιουργήθηκαν πρὶν ἀπὸ τὸν ὑλικὸ κόσμο, ἀφοῦ στὸ βιβλίο τῆς Π.Δ. «Ἰὼβ» παρουσιάζεται ὁ Θεὸς νὰ μιλᾶ καὶ νὰ ὁμολογεῖ ὅτι μόλις δημιούργησε τὰ ἄστρα, ὅλοι οἱ ἄγγελοι τὸν ὕμνησαν μὲ δοξολογίες.

Ἐνῶ καὶ ὁ Μέγας Βασίλειος ἀναφέρει ὅτι πρὶν τὴ δημιουργία τοῦ ὑλικοῦ κόσμου ὑπῆρχε ὑπερχρονη καὶ πρεσβύτερη κατάσταση, ποὺ εἶναι ὁ κόσμος τῶν ἀγγέλων.

Ὁ τρόπος μὲ τὸν ὁποῖο δημιουργήθηκαν ἀπὸ τὸ Θεὸ δὲν μᾶς εἶναι γνωστός. Ὡστόσο μποροῦμε νὰ λάβουμε μία εἰκόνα γὶ΄ αὐτὸν μέσα ἀπὸ τὴν διδασκαλία τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου, ὁ ὁποῖος λέγει ὅτι οἱ ἀγγελικὲς δυνάμεις δημιουργήθηκαν μόλις ὁ Θεὸς συνέλαβε τὴν ἰδέα τῆς δημιουργίας τους. Δηλαδὴ ἡ ἀπόφαση τοῦ Θεοῦ νὰ δημιουργήσει τὸν ἀγγελικὸ κόσμο, σήμανε ταυτόχρονα καὶ τὴ δημιουργία του.

Ὁ σκοπὸς τῆς δημιουργίας τῶν ἀγγέλων δὲν ἔχει νὰ κάνει μὲ κάποια ἀνάγκη τοῦ Θεοῦ. Δὲν εἶναι δυνατὸ ὁ ὑλικὸς ἢ ἀκόμη καὶ αὐτὸς ὁ πνευματικὸς κόσμος νὰ μπορεῖ νὰ προσφέρει κάτι ἐπιπλέον στὴ δόξα τοῦ Θεοῦ. Ὁ σκοπὸς τῆς δημιουργίας τῶν ἀγγέλων φανερώνεται ἀπὸ τὸν ἅγιο Ἰωάννη τὸν Χρυσόστομο, ὁ ὁποῖος λέγει ὅτι ὁ Θεὸς τοὺς ἔδωσε ὕπαρξη καὶ ζωὴ γὶ΄ αὐτοὺς τοὺς ἴδιους, μὲ κίνητρο τὴν «ἐκστατική» του ἀγάπη καὶ ἀγαθότητα καὶ μὲ σκοπὸ νὰ συμμεριστοῦν ὡς λογικὰ ὄντα τὴ μακαριότητά του. Μετέχουν στὴ Θεία μακαριότητα καὶ τρέφονται μὲ τὴ διαρκῆ θέα τοῦ προσώπου τοῦ Θεοῦ. Ὡστόσο αὐτὴ ἡ συμμετοχὴ στὴ θεία μακαριότητα ὠθεῖ τὶς ἀγγελικὲς δυνάμεις σὲ μία συνεχῆ ἀνοδικὴ πορεία, σὲ μία πορεία πρὸς τὴ πνευματικὴ τελειότητα.

Φύση καὶ Χαρακτηριστικά των ἀγγέλων

Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνὸς προσπαθώντας νὰ δώσει ἕναν ὁρισμὸ περὶ τῶν ἀγγέλων λέγει ὅτι εἶναι φύσεις νοερές, ἀεικίνητες, αὐτεξούσιες, ἀσώματες. Ὑπηρετοῦν τὸ θεὸ καὶ εἶναι κατὰ χάριν ἀθάνατες. Ἡ φύση τῶν ἀγγέλων εἶναι πνευματική. Ἐπειδὴ ὅμως ἀπολύτως ἄϋλος καὶ ἀσώματος νοεῖται μόνο ὁ θεός, γὶ΄ αὐτὸ τὸ ἀγγελικὸ σῶμα νοεῖται ὡς αἰθέριο, πυροειδές, ταχύτατο καὶ πολὺ λεπτότερο ἀπὸ τὴ γνωστή μας ὕλη.

Οἱ ἄγγελοι ὡς πρὸς τὴ προαίρεση εἶναι ἐλεύθεροι καὶ τρεπτοί, ἔχοντας δυνατότητα νὰ προκόπτουν στὸ ἀγαθό, ἀλλὰ καὶ νὰ τρέπονται στὸ κακό. Οἱ νοερὲς δυνάμεις διαθέτουν σύμφωνα μὲ τὸν ἅγιο Γρηγόριο Παλαμὰ νοῦ καὶ λόγο, δίχως ὅμως «πνεῦμα ζωοποιὸ» ἐπειδὴ δὲν ἔχουν σῶμα. Γὶ΄ αὐτὸ δὲν συνάγουν τὴ θεία γνώση μέσα ἀπὸ τὶς αἰσθήσεις ἢ ἀπὸ ἀναλύσεις λογισμῶν, ἀλλὰ μένοντας καθαροὶ ἀπὸ κάθε ὑλικὸ στοιχεῖο συλλαμβάνουν τὰ νοητὰ νοερῶς καὶ ἀϋλως. Πὰρ΄ ὅλη τὴ καθαρότητα καὶ ἁπλότητα τῆς ἀγγελικῆς φύσης, οἱ ἄγγελοι εἶναι δεκτικοί της κακίας. Ἔτσι μποροῦν νὰ ἐπιλέξουν τὴ συνεχῆ προαγωγὴ στὴν ἄνωθεν Γνώση καὶ τὴ κοινωνία τῆς Ἀγάπης ἢ τὴν ἄρνηση αὐτῆς τῆς Ἀγαθότητας. Ἀποτέλεσμα τῆς ἐλευθερίας τοὺς εἶναι καὶ ἡ πτώση τοῦ τάγματος τοῦ Ἑωσφόρου. Αὐτὸ τὸ ἀγγελικὸ τάγμα δὲν ἀρκέστηκε στὴ θαυμαστὴ λαμπρότητά του, ἀρνήθηκε τὴν ἱεραρχημένη πρόοδο τῆς θείας γνώσης καὶ θέλησε τὴ πλήρη καὶ ἄμεση ἐξομοίωσή του μὲ τὸ Θεό. Γὶ΄ αὐτὸ τὸ λόγο ἠθελημένα δόθηκε στὴ κακία, στερήθηκε τὴν ἀληθινὴ ζωή, τὴν ὁποία μόνο του (τὸ τάγμα τῶν δαιμόνων) ἀρνήθηκε. Κὰτ΄ αὐτὸ τὸν τρόπο ἔγιναν πνεύματα νεκρὰ ἀφοῦ ἀπέβαλαν τὴν ἀληθινὴ ζωὴ καὶ δὲν αἰσθάνονται κόρο ἀπὸ τὴν ὁρμή τους πρὸς τὴ κακία προσθέτοντας μὲ ἄθλιο τρόπο διαρκῶς κακία ἐπάνω στὴν ἤδη ὑπάρχουσα.

Οἱ ἄγγελοι ὅμως ποὺ δὲν ἀκολούθησαν τὸν Ἑωσφόρο στὴν ἀποστασία του, ἀπέκτησαν τὸ χάρισμα τῆς τέλειας ἀτρεψίας καὶ ἀκινησίας πρὸς τὸ κακό. Αὐτὸ συνέβη μὲ τὴν ἐνανθρώπηση, τὴ σταυρικὴ θυσία καὶ τὴν ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ, ἀφοῦ ἔμαθαν ὅτι ὁ δρόμος ποὺ ὁδηγεῖ στὴν ὁμοίωση μὲ τὸ Θεὸ δὲν εἶναι ἡ ἔπαρση, ἀλλὰ ἡ ταπείνωση.

Ἡ ἀκινησία τῶν ἀγγέλων πρὸς τὸ κακὸ δὲν σημαίνει ὅτι ἐξαφανίζεται τὸ αὐτεξούσιό τους, ἀλλὰ ὅτι ἐξαγιάζεται μὲ τὴ χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος.

Οἱ ἄγγελοι ἔχουν μεγαλύτερες καὶ ἀνώτερες γνωστικὲς ἱκανότητες ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους. Βέβαια δὲν εἶναι οὔτε παντογνῶστες, οὔτε παντοδύναμοι ὅπως ὁ Θεός.

Δὲν προγνωρίζουν τὰ μέλλοντα, παρὰ μόνο ἂν τοὺς τὰ ἀποκαλύψει ὁ Θεός, οὔτε γνωρίζουν τί ἀκριβῶς κρύβεται στὴ καρδιὰ κάθε ἀνθρώπου. Δὲν γνωρίζουν πότε θὰ γίνει ἡ συντέλεια τοῦ κόσμου καὶ ἡ Δευτέρα παρουσία τοῦ Χριστοῦ. Ἡ μετακίνησή τους γίνεται ταχύτατα, ἀλλὰ δὲν εἶναι πανταχοῦ παρόντες. Κάθε φορᾶ βρίσκονται σὲ συγκεκριμένο τόπο, δίχως νὰ γνωρίζουν τὸ τί συμβαίνει ἀλλοῦ.

Δὲν ἔχουν φύλο, γιατί ἡ φύση τοὺς εἶναι πνευματική, ἐνῶ δὲν χρειάζονται τροφὴ γιὰ νὰ ζήσουν, ἢ ἀνάπαυση γιὰ νὰ ξεκουραστοῦν, ἀλλὰ οὔτε πεθαίνουν καὶ οὔτε πολλαπλασιάζονται. Ἡ ἀθανασία τους δὲν πηγάζει ἀπὸ τὴ φύση τους, ἀλλὰ ἐπειδὴ μετέχουν «κατὰ χάριν» στὴν ἁγιότητα τοῦ Θεοῦ.

Διάταξη τῶν ἀγγέλων

Ὁ ἀριθμὸς τῶν ἀγγελικῶν ὄντων εἶναι ἀνυπολόγιστος καὶ ἀπροσμέτρητος. Ὁ ἴδιος ὁ Ἰησοῦς ὁμιλεῖ στὴ Γεσθημανὴ γιὰ περισσότερες ἀπὸ δώδεκα λεγεῶνες ἀγγέλων, ἐνῶ ὁ Εὐαγγελιστὴς Ἰωάννης μαρτυρεῖ ὅτι εἶδε καὶ ἄκουσε γύρω ἀπὸ τὸ Θεϊκὸ θρόνο χορωδία ἀπὸ μυριάδες μυριάδων καὶ χιλιάδες χιλιάδων ἀγγέλων.

Ὅλοι αὐτοὶ οἱ ἀναρίθμητοι ἄγγελοι εἶναι ὀργανωμένοι σὲ τάγματα ἢ ἀλλιῶς σὲ τάξεις. Συγκεντρώνοντας τὶς ἀναφορὲς σὲ αὐτὸ τὸ θέμα τοῦ Προφήτη Ἠσαΐα, τοῦ προφήτη Ἰεζεκιήλ, τοῦ ἀποστόλου Παύλου, τοῦ ἁγίου Διονυσίου τοῦ ἀρεοπαγίτη καὶ τοῦ Ὁσίου Νικήτα Στηθάτου, μποροῦμε νὰ καταλήξουμε στὰ ἑξῆς:

Τὰ τάγματα τῶν ἀγγέλων εἶναι ἐννέα, τὰ ὁποῖα ταξινομοῦνται σὲ τρεῖς τρίχορες ἱεραρχίες ἢ ταξιαρχίες, κατὰ τὸν ἀκόλουθο τρόπο: Σεραφείμ, Χερουβείμ, Θρόνοι - Κυριότητες, Δυνάμεις, Ἐξουσίες - Ἀρχές, Ἀρχάγγελοι, Ἄγγελοι.

Ἰδίωμα τῆς πρώτης ἱεραρχίας εἶναι ἡ πύρινη σοφία καὶ ἡ γνώση τῶν οὐρανίων, ἐνῶ ἔργο τοὺς ὁ θεοπρεπῆς ὕμνος τοῦ «γέλ». Ἡ δεύτερη ἱεραρχία ἔχει ὡς ἰδίωμα τὴ διευθέτηση τῶν μεγάλων πραγμάτων καὶ τὴν διενέργεια τῶν θαυμάτων, ἐνῶ ἔργο τοὺς εἶναι ὁ τρισάγιος ὕμνος «Ἅγιος, Ἅγιος, Ἅγιος». Τέλος ἰδίωμα τῆς τρίτης ἱεραρχίας εἶναι νὰ ἐκτελοῦν θεῖες ὑπηρεσίες καὶ ἔργο τοὺς ἀποτελεῖ ὁ ὕμνος «Ἀλληλούϊα».

Πέρα ἀπὸ τὰ ὀνόματα τῶν ἐννέα τάξεων, ἡ Ἁγία Γραφὴ μᾶς φανερώνει καὶ τὰ προσωπικὰ ὀνόματα ὁρισμένων ἀγγέλων. Γνωρίζουμε τὸ Γαβριήλ, ποὺ σημαίνει «ἥρωας τοῦ Θεοῦ», ἀπὸ τὴν ἐμφάνισή του στὸ προφήτη Δανιήλ, στὸ προφήτη Ζαχαρία καὶ στὴ Θεοτόκο. Γνωρίζουμε τὸ Μιχαήλ, ποὺ σημαίνει «τὶς ὡς ὁ Θεὸς ἠμῶν», ἐνῶ ἐμφανίζεται πολλὲς φορὲς στὴ Παλαιὰ Διαθήκη. Ὁ Ραφαὴλ εἶναι ὁ τρίτος ἄγγελος ποὺ γνωρίζουμε, τὸ ὄνομά του σημαίνει «ὁ Κύριος θεραπεύει» καὶ ἐμφανίζεται στὸν Τωβὶτ μεταφέροντας τὶς ἀνθρώπινες προσευχὲς στὸ θρόνο τοῦ Θεοῦ. Τέλος γνωστὸς ἀπὸ τὴν ἑβραϊκὴ παράδοση εἶναι καὶ ὁ Οὐριήλ.

Ἔργο τῶν ἀγγέλων

Οἱ ἄγγελοι πραγματοποιοῦν τριπλὸ ἔργο. Πρῶτα ἂπ΄ ὅλα δοξολογοῦν ἀκατάπαυστά το Θεό. Αὐτὴ ἡ δοξολογία δὲν τοὺς ἔχει ἐπιβληθεῖ ὡς ἐντολή, ἀλλὰ εἶναι τελείως αὐθόρμητη, ποὺ ξεπηγάζει ἀπὸ τοὺς ἴδιους, ὅταν ἀντικρύζουν τὸ κάλλος τοῦ Θεϊκοῦ προσώπου καὶ τὰ μεγαλεῖα της δημιουργίας του. Τὴ νύχτα τῶν Χριστουγέννων π.χ. ἐμφανίσθηκε πλῆθος στρατιᾶς οὐρανίου ποὺ αἰνοῦσε τὸ Θεὸ γιὰ τὸ γεγονὸς τῆς θείας ἐνσαρκώσεως.

Τὸ δεύτερο ἔργο τοὺς εἶναι ἡ διακονία στὴ Θεία Οἰκονομία. Νιώθουν τόση ἀγάπη καὶ εὐγνωμοσύνη πρὸς τὸ Πλάστη τους καὶ σφοδρὴ ἐπιθυμία γιὰ τὴ δική τους πρόοδο, ὥστε νὰ διακονοῦν τὰ μυστήρια τῆς Θείας Οἰκονομίας. Τὰ ἀγγελικὰ τάγματα μεταδίδουν ἱεραρχικά το φωτισμὸ καὶ τὴ γνώση τὸ ἕνα στὸ ἄλλο. Τὶς ἀποκαλύψεις τοῦ Θεοῦ τὶς διδάσκουν οἱ ἀνώτερες τάξεις στὶς κατώτερες καὶ ὅταν ἐπιτρέψει ὁ Θεὸς νὰ ἀποκαλυφθεῖ κάποιο μυστήριο σὲ νοῦ ἁγίου ἀνθρώπου, αὐτὸ θὰ γίνει ἱεραρχικά.

Τὸ τρίτο ἔργο τῶν ἀγγελικῶν δυνάμεων ἀφορᾶ τὴ σωτηρία τῶν ἀνθρώπων. Μὲ αὐτὸ ἐπιφορτίσθηκαν μετὰ τὴν δημιουργία τοῦ ἀνθρώπου καὶ τὸ ἐπιτελοῦν μὲ ἰδιαίτερη προθυμία καὶ χαρά, ἀφοῦ κάθε φορᾶ ποὺ μετανοεῖ ἕνας ἄνθρωπος γιὰ τὶς ἁμαρτίες του, πανηγυρίζουν καὶ χαίρονται στὸν οὐρανό.

Στὸ ἀρχαιότατο ἔργο «ποιμὴν» τοῦ Ἑρμά, γίνεται λόγος γιὰ τὸν προσωπικὸ φύλακα ἄγγελο κάθε ἀνθρώπου. Αὐτὸς μάλιστα εἶναι τρυφερός, σεμνός, πράος, διδάσκει στὴν ἀνθρώπινη καρδιὰ τὴ δικαιοσύνη καὶ τὸ δρόμο πρὸς τὸ ἀγαθό. Καὶ ἄλλοι πατέρες τῆς ἐκκλησίας μᾶς διδάσκουν ὅτι ἀπαραίτητη προϋπόθεση παραμονῆς τοῦ φύλακα ἀγγέλου δίπλα στὸν ἄνθρωπο, εἶναι ὁ ἅγιος βίος, διαφορετικὰ ἀπομακρύνεται ἐξ΄ αἰτίας τῶν πονηρῶν καὶ ἁμαρτωλῶν ἔργων. Ὁ ἄγγελος αὐτὸς παρηγορεῖ στὶς θλίψεις, βοηθᾶ στοὺς πόνους, συμπάσχει μὲ τὸν ἄνθρωπο, τὸν ὁδηγεῖ στὴ μετάνοια καὶ τὸν προστατεύει ἀπὸ ὁρατοὺς καὶ ἀόρατους ἐχθρούς.

Ἐκτὸς ὅμως ἀπὸ τὸ φύλακα ἄγγελο τοῦ κάθε ἀνθρώπου, ὑπάρχουν καὶ οἱ φύλακες ἄγγελοι τῶν ἐθνῶν, τῶν πόλεων καὶ τῶν κατὰ τόπους ἐκκλησιῶν. Στὴ Παλαιὰ Διαθήκη στὸ βιβλίο τοῦ Δευτερονομίου ὁ Θεὸς διαμοιράζει τὰ ἔθνη καὶ τοποθετεῖ τὰ ὅρια τῶν ἐθνῶν σύμφωνα μὲ τὸν ἀριθμὸ τῶν ἀγγέλων του. Ἔπειτα ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος παρατηρεῖ ὅτι ὁ Θεὸς ἔχει ἐγκαταστήσει σὲ κάθε πόλη στρατόπεδα ἀγγέλων ποὺ ἀναχαιτίζουν τὶς ἐπιθέσεις τῶν δαιμόνων. Ἐνῶ τέλος ὁ ἅγιος Ἰππόλυτος εἶναι ἰδιαίτερα σαφής, ὅταν παρομοιάζει τὴν ἐκκλησία μὲ πλοῖο ποὺ ἔχει ναῦτες τοὺς ἀγγέλους.

Τιμὴ τῶν ἀγγέλων

Ἡ ὀρθόδοξη ἐκκλησία τιμοῦσε πάντοτε τοὺς ἀγγέλους. Ἡ δὲ τιμητική τους προσκύνηση διακηρύχθηκε ἐπίσημα ἀπὸ τὴ Ζ΄ οἰκουμενικὴ σύνοδο σὲ ἀντιδιαστολὴ πρὸς τὴ λατρεία ποὺ ἀφορᾶ μόνο το πρόσωπο τοῦ Θεοῦ.

Στὸν ἑβδομαδιαῖο λειτουργικὸ κύκλο τῶν ἀκολουθιῶν, ἡ Δευτέρα ἀφιερώνεται στὶς ἀγγελικὲς δυνάμεις. Δύο παρακλητικοὶ κανόνες ἀφοροῦν τὸ φύλακα ἄγγελο καὶ τὶς ἐπουράνιες Δυνάμεις.

Ὁ ἐτήσιος λειτουργικὸς κύκλος σηματοδοτεῖται ἀπὸ ἕξι ἑορτὲς ἀφιερωμένες στὸν ἀγγελικὸ κόσμο, μὲ κυρίαρχη ἐκείνη τῆς 8ης Νοεμβρίου, κατὰ τὴν ὁποία ἑορτάζεται ἡ σύναξη τῶν ἀγγέλων ὑπὸ τὸν ἀρχάγγελο Μιχαὴλ ὡς ἀντίσταση κατὰ τῆς ἀποστασίας τοῦ Ἑωσφόρου.

Ἀλλὰ ἡ κατεξοχὴν τιμὴ τῶν ἀγγέλων γίνεται στὴ Θεία Λειτουργία. Ἐκεῖ, ὁ λαὸς τοῦ Θεοῦ στὴ γῆ καὶ οἱ στρατιὲς τοῦ οὐρανοῦ μὲ ἕνα στόμα, σὲ μία κοινὴ λειτουργικὴ σύναξη προσφέρουν στὸ Θεὸ δοξολογία. Μαζὶ μὲ τοὺς ἱερεῖς συνέρχονται στὸ θυσιαστήριο καὶ συλλειτουργοῦν τὴ θεϊκὴ ἀγαθότητα. Μαζὶ κυκλώνουν τὴν ἁγία Τράπεζα καὶ τὰ τίμια δῶρα, διὰ χειρὸς ἀγγέλου ἀναφέρονται εἰς ὀσμὴν εὐωδίας πνευματικῆς στὸ ὑπερουράνιο καὶ νοερὸ θυσιαστήριο.

Ὡστόσο, ἐκεῖνοι ποὺ τιμοῦν ἰδιαίτερά τους ἀγγέλους εἶναι οἱ μοναχοί. Μέσα ἀπὸ τὴν διαρκῆ προσευχή τους, τὴν ὑπεράνθρωπη ἄσκησή τους, ἀγωνίζονται νὰ ὁμοιάσουν στοὺς ἀγγέλους καὶ νὰ ἀναπληρώσουν τὸ ἐκπεσὸν τάγμα τῶν δαιμόνων. Γὶ΄ αὐτὸ καὶ ἡ ἀκολουθία τῆς μοναχικῆς κουρᾶς φέρει τὸ ὄνομα: «Ἀκολουθία τοῦ μεγάλου καὶ ἀγγελικοῦ Σχήματος».

Πηγή: Πενταπόσταγμα