Τί εἶναι ἡ Θ. Λειτουργία τῶν Προηγιασμένων;

π. Ἐπιφάνιος Θεοδωρόπουλος 

Ὅλες τὶς Τετάρτες καὶ Παρασκευὲς τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς (καθὼς καὶ ὅσες συμπέσει ἑορτὴ ἁγίου) τελεῖται ἡ θεία Λειτουργία τῶν Προηγιασμένων Δώρων. Τί εἶναι αὐτὴ ἡ Λειτουργία καὶ γιατί γίνεται μόνο κατὰ τὴ Μ. Τεσσαρακοστή;

Ἡ Ἐκκλησία μᾶς ἔχει ἐν χρήσει τρεῖς θ. Λειτουργίες κατὰ τὶς ὁποῖες γίνεται Θυσία: Τὴν Λειτουργία τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου, τὴν Λειτουργία τοῦ ἁγίου Βασιλείου καὶ τὴ Λειτουργία τοῦ ἁγίου Ἰακώβου.[...]

Ὅλες ὅμως αὐτὲς οἱ Λειτουργίες ἔχουν πανηγυρικὸ καὶ χαρμόσυνο χαρακτήρα. Ἀλλ’ ἡ Μ. Τεσσαρακοστὴ εἶναι πένθιμος περίοδος. Γὶ΄ αὐτὸ ἡ Ἐκκλησία μᾶς ὅρισε νὰ μὴ γίνονται οἱ Λειτουργίες αὐτὲς παρὰ μόνο κατὰ τὰ Σάββατα καὶ τὶς Κυριακές της Μ. Τεσσαρακοστῆς. (Κανόνας 49ος τῆς ἐν Λαοδικεία Συνόδου). Οἱ παλιοὶ ὅμως χριστιανοὶ δὲν μεταλάμβαναν τῶν θείων Μυστηρίων μόνο κατὰ τὰ Σάββατα καὶ τὶς Κυριακές, ἀλλ’ ἀκόμη συχνότερα. Ο Μ. Βασίλειος σὲ μία ἐπιστολή του (πρὸς Καισαρία) ἀναφέρει ὅτι οἱ πιστοί της περιοχῆς τοῦ εἶχαν συνήθεια νὰ μεταλαμβάνουν καὶ τέσσερις καὶ πέντε φορὲς τὴν ἑβδομάδα! Γνώριζαν οἱ παλιοὶ Χριστιανοὶ ὅτι χωρὶς συχνὴ μετάληψη τῶν Ἀχράντων Μυστηρίων δὲν εἶναι δυνατὸ νὰ ζοῦν «ἐν Χριστῷ». Ὁ Χριστὸς δὲν εἶναι μία ἀφηρημένη ἰδέα. Δὲν εἶναι μία ἀπρόσωπος δύναμη. Ὁ Χριστὸς εἶναι τὸ Δεύτερο πρόσωπο τῆς Ἁγίας Τριάδας, εἶναι ὁ Υἱὸς τοῦ Θεοῦ, ποὺ σὲ ὁρισμένη χρονικὴ στιγμὴ ἔγινε ἄνθρωπος «δὶ’ ἠμᾶς τοὺς ἀνθρώπους καὶ διὰ τὴν ἡμετέραν σωτηρίαν» καὶ σταυρώθηκε καὶ πέθανε καὶ ἐτάφη καὶ ἀνέστη ἐκ νεκρῶν καὶ ἀνελήφθη ἐν δόξη εἰς τοὺς οὐρανοὺς καὶ «ἐκάθισεν ἐν δεξιά του Πατρός». Ὁ Χριστὸς εἶναι ἀκόμη, ὅπως εἶπε ὁ Ἴδιος, «βρῶσις καὶ πόσις», δηλαδὴ φαγητὸ καὶ ποτό. Στὸ Μυστήριο τῆς θείας Εὐχαριστίας ὁ Χριστός, ὁ «Ἀμνὸς τοῦ Θεοῦ, ὁ αἴρων τὴν ἁμαρτίαν τοῦ κόσμου», αὐτοπροσφέρεται στοὺς πιστοὺς ὑπὸ τὴ μορφὴ τοῦ ἄρτου καὶ τοῦ οἴνου, τὰ ὁποῖα ἔχουν, κατὰ τρόπο ἀπερινόητο καὶ μυστηριώδη, μεταβληθεῖ σὲ αὐτὸ τοῦτο τὸ Ἄχραντο Σῶμα Του καὶ σὲ αὐτὸ τοῦτο τὸ Τίμιο Αἷμα Του. Ὁ Χριστὸς εἶναι ὁ ἁγιασμός μας, τὸ φῶς μας, ἡ ζωή μας.[...]

Πῶς ὅμως θὰ κοινωνοῦν συχνὰ οἱ πιστοί, ἀφοῦ θεία Λειτουργία δὲ γίνεται παρὰ μόνο κατὰ τὰ Σάββατα καὶ τὶς Κυριακές της Μ. Τεσσαρακοστῆς; Ἡ Ἐκκλησία μᾶς βρῆκε τρόπο: Καθόρισε νὰ τελεῖται κατὰ τὶς ἄλλες μέρες τῆς Μ. Τεσσαρακοστῆς μία ἄλλη Λειτουργία, ἡ Λειτουργία των

Προηγιασμένων Δώρων. Κατὰ τὴ Λειτουργία αὐτὴ δὲν τελεῖται Θυσία, δὲ γίνεται δηλαδὴ μεταβολὴ τοῦ ἄρτου καὶ τοῦ οἴνου σὲ Σῶμα καὶ Αἷμα Χριστοῦ. Ἀλλὰ τί γίνεται; Τὰ Τίμια Δῶρα, ὁ Ἄρτος καὶ ὁ Οἴνος εἶναι ἕτοιμα, ἔχουν προαγιασθῆ (γι’ αὐτὸ καὶ λέγεται Λειτουργία τῶν Προηγιασμένων Δώρων) κατὰ τὴν προηγηθεῖσα θεία Λειτουργία τῆς Κυριακῆς, εἶναι πλέον Σῶμα καὶ Αἷμα Χριστοῦ, καὶ ἁπλῶς προσφέρονται πρὸς μετάληψη στοὺς πιστούς.

Ἐξηγούμεθα λεπτομερέστερα: Ὁ Ἱερέας καθ’ ἕκαστη Κυριακὴ κόπτει τὸ πρόσφορό το λεγόμενο «Ἀμνόν», δηλαδὴ τὸ τετράγωνο ἐκεῖνο τεμάχιο τῆς σφραγίδας ποὺ γράφει ΙΣ-ΧΣ ΝΙ-Κᾶ, καὶ τὸ τοποθετεῖ ἐπάνω στὸ ἱερὸ Δισκάριο. Μετ’ ὀλίγο, κατὰ τὴ στιγμή του «Σὲ ὑμνοῦμεν...», τὸ τεμάχιον αὐτὸ τοῦ ἄρτου θὰ μεταβληθεῖ διὰ τῆς εὐλογίας τοῦ Ἱερέως (ὢ θαῦμα θαυμάτων!) σὲ αὐτὸ τοῦτο τὸ Σῶμα τοῦ Κυρίου, ὅπως καὶ ὁ οἶνος, ποὺ εἶναι στὸ ἱερὸ Ποτήριο, θὰ μεταβληθεῖ καὶ αὐτός σε αὐτὸ τοῦτο τὸ Αἷμα τοῦ Κυρίου. Ὅταν ὅμως βρισκόμαστε στὴ πένθιμο περίοδο τῆς Μ. Τεσσαρακοστῆς, ὁ Ἱερέας, κατὰ τὴ Θ. Λειτουργία τῆς Κυριακῆς, δὲν θὰ κόψει ἕνα μόνο τεμάχιο ἐκ τῆς σφραγίδας τοῦ προσφόρου, ὡσὰν αὐτὸ ποὺ εἴπαμε ἀνωτέρω, ἀλλὰ περισσότερα (συνήθως τρία), ἀνάλογα πρὸς τὸν ἀριθμὸ τῶν Λειτουργιῶν των

Προηγιασμένων ποὺ θὰ τελέσει κατὰ τὴν ἑβδομάδα. Τὰ τεμάχια αὐτὰ (ποὺ δὲν κόπτονται ὅλα ἀπὸ ἕνα πρόσφορο, ἀλλ’ ἕνα ἀπὸ κάθε πρόσφορο), θὰ τὰ εὐλογήσει κατὰ τὴν ὥρα ποὺ πρέπει καὶ αὐτὰ θὰ μεταβληθοῦν σὲ Σῶμα Χριστοῦ. Ἀπὸ αὐτὰ τὸ ἕνα θὰ χρησιμοποιηθεῖ γιὰ τὴ θεία Μετάληψη τῆς ἡμέρας ἐκείνης (Κυριακῆς), τὰ ἄλλα (συνήθως δύο) θὰ ἐμβαπτισθοῦν στὸ ἱερὸ Ποτήριο, ὅπου το ἅγιο Αἷμα τοῦ Κυρίου, καὶ θὰ φυλαχθοῦν σὲ εἰδικὸ κιβωτίδιο, τὸ ἱερὸ Ἀρτοφόριο, γιὰ τὶς Λειτουργίες τῶν Προηγιασμένων Δώρων ποὺ θὰ γίνουν ἐντός της ἑβδομάδας. Κατ’ αὐτὲς τὶς Λειτουργίες ὁ Ἱερέας θὰ προσφέρει στοὺς πιστοὺς πρὸς μετάληψη τὰ Προηγιασμένα αὐτὰ Δῶρα. Πόσο ὡραία καὶ πόσο σοφά τα ἔχει ὅλα καθορίσει ἡ Ἐκκλησία μας!...[...]

Ἡ Λειτουργία τῶν Προηγιασμένων εἶναι συνυφασμένη μὲ Ἑσπερινό, εἶναι δηλαδὴ βραδινή. Αὐτὸ ἔχει θεσπιστεῖ, διότι οἱ παλιοὶ Χριστιανοὶ κατὰ τὶς ἡμέρες τῆς Μ. Τεσσαρακοστῆς διετέλουν τελείως ἄσιτοι (νηστικοὶ) μέχρι τῶν ἑσπερινῶν ὡρῶν. Μποροῦσαν λοιπὸν νὰ ἐκκλησιαστοῦν καὶ νὰ κοινωνήσουν κατὰ τὶς ἑσπερινὲς ὧρες. Σήμερα ἡ Λειτουργία τῶν Προηγιασμένων τελεῖται καὶ κατὰ τὴν ἑσπέρα συνηθέστερα ὅμως τελεῖται κατὰ τὶς πρωινὲς ὧρες πρὸς διευκόλυνση τῶν πιστῶν. Ἡ Λειτουργία αὐτὴ δὲν ἔχει τὸν πανηγυρικὸ καὶ θριαμβευτικὸ τόνο τῶν ἄλλων Λειτουργιῶν, ἀλλὰ δεσπόζει σὲ αὐτὴ τὸ πένθιμο καὶ κατανυκτικὸ στοιχεῖο.

Ἡ Λειτουργία τῶν Προηγιασμένων τελεῖται ὅλες τὶς Τετάρτες καὶ Παρασκευὲς τῆς Μ. Τεσσαρακοστῆς. Κατὰ τὴ Μεγάλη Ἑβδομάδα τελεῖται μόνο τὶς τρεῖς πρῶτες μέρες αὐτῆς (Μ. Δευτέρα, Μ. Τρίτη καὶ Μ. Τετάρτη). Ἐπίσης τελεῖται καὶ κατὰ τὶς ἡμέρες ἑορτῶν εὑρισκομένων ἐντός της περιόδου τῆς Μ. Τεσσαρακοστῆς. Δὲν τελεῖται κατὰ τὰ Σάββατα καὶ τὶς Κυριακές της Μ. Τεσσαρακοστῆς, καθὼς καὶ κατὰ τὶς Λειτουργίες αὐτὲς δὲν τελεῖται Θυσία, ἀλλὰ τὰ Τίμια Δῶρα ἔχουν προαγιασθῆ. Ὁ Ἱερέας, καὶ ἂν κρατήσει τὰ ὀνόματα, δὲν θὰ τὰ μνημονεύσει, στὴν Πρόθεση, ἀλλὰ θὰ τὰ ἀφήσει γιὰ τὴ Λειτουργία τοῦ Σαββάτου ἢ τῆς Κυριακῆς. Ἐπίσης, κατὰ τὴ Λειτουργία τῶν Προηγιασμένων δὲ γίνονται μνημόσυνα.

Πηγή: Ἀπὸ τὸ βιβλίο «Περίοδος Τριωδίου», Ἀναβάσεις